Zaliczka i zadatek - czym to się różni?

Zaliczka oraz zadatek czsto kojarzy się z zakupem kosztownych rzeczy (np. samochodu lub nieruchomości). Taka forma zabezpieczenia umów występuje także w przypadku transakcji o mniejszej wartości (np. przy zamówieniu krzeseł u stolarza). Niezależnie od rodzaju i wartości zamawianego przedmiotu lub usługi, trzeba znać różnice pomiędzy zaliczką oraz zadatkiem. Wspomniane różnice wynikają z przepisów kodeksu cywilnego i są bardzo ważne dla obydwu stron umowy. Niestety wiele osób dowiaduje się o tych kwestiach dopiero wtedy, gdy sprzedawca lub wykonawca zatrzyma dla siebie zadatek w pełnej wysokości. Taka sytuacja nie będzie zaskoczeniem dla kupującego, który w pełni świadomie zgodził się na zadatek zamiast zaliczki.

Potrzebujesz szybko gotówki? Weź do 2 000 zł darmowej pożyczki »

W przypadku niewykonania umowy kupujący otrzyma 200% zadatku
Odpowiedzi na pytania dotyczące zaliczki oraz zadatku, trzeba szukać w kodeksie cywilnym (KC). Wspomniana ustawa wskazuje, że zadatek może zostać zatrzymany w pełnej wysokości, jeżeli jedna ze stron nie wykonała swojego zobowiązania, a zapisy umowy nie przewidują innego sposobu postępowania. W opisywanej sytuacji, druga strona oprócz prawa do zatrzymania przyjętego zadatku, dysponuje również możliwością odstąpienia od umowy bez konieczności wyznaczania dodatkowego terminu (patrz artykuł 394 KC). Bardzo ważny jest również fakt, że osoba wręczająca zadatek (np. klient zamawiający meble kuchenne na wymiar), może żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości, jeżeli druga strona umowy nie wykonała swoich zobowiązań umownych. Warto nadmienić, że każda ze stron ma do wyboru dwie opcje: 1) dalsze domaganie się wykonania umowy 2) odstąpienie od umowy i zachowanie otrzymanego zadatku lub roszczenie o zwrot 200% wręczonego zadatku. Nie można jednocześnie domagać się wykonania umowy i czerpać korzyści związanych z zadatkiem. Prawo do zachowania zadatku lub otrzymania 200% tej sumy nie jest zależne od tego, czy strona umowy faktycznie poniosła szkodę z tytułu niewykonania kontraktu.

60 firm pożyczkowych w jednym miejscu. Porównaj oferty »
Warto nadmienić, że w przypadku zgodnego rozwiązania umowy, zadatek powinien zostać zwrócony i nie występuje konieczność oddania jego dwukrotności. Takie same zasady obowiązują, jeżeli odpowiedzialność za niewykonanie umowy ponoszą obydwie strony albo żadna z nich nie jest winna niewykonania kontraktu.
W przypadku pomyślnego wykonania umowy, zadatek jest zaliczany na poczet całej płatności, a jego zabezpieczająca rola dobiega końca. Ze względu na logikę funkcjonowania zadatku, ta kwota nie może wynosić 100% całego zobowiązania kupującego lub zamawiającego. Najczęściej stosowany zadatek stanowi 10% - 50% wartości umowy.
Jeżeli strony umowy nie chcą wprowadzać restrykcyjnych zasad odpowiedzialności za jej niewykonanie, to lepszym rozwiązaniem pozostaje zaliczka. Zaliczka podlega bowiem całkowitemu zwrotowi w przypadku niewykonania umowy, a taka zasada dotyczy obydwu stron kontraktu (patrz artykuł 410 KC). Osoba odstępująca od umowy na wskutek jej niewykonania, oprócz zaliczki dodatkowo może żądać naprawienia szkód, które wynikają z niesolidności kontrahenta. Prawo do dodatkowego odszkodowania mają również strony umowy, niewykorzystujące produktów lub usług w ramach działalności gospodarczej (tzw. konsumenci).

Zawierana umowa musi precyzować zasady wcześniejszej płatności …
Reguły funkcjonowania zadatku i zaliczki są zupełnie inne, ale w praktyce zdarza się wiele sporów związanych z tymi formami zabezpieczenia umowy. Dlatego bardzo ważne jest używanie określeń adekwatnych do funkcji, jaką ma pełnić dane zabezpieczenie. Jeżeli strony uzgodnią tylko, że wpłacona kwota jest zadatkiem, to zastosowanie będą miały wszystkie odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego (np. te uwzględniające obowiązek zwrotu dwukrotności pobranego zadatku). Strony umowy mogą również zmodyfikować konstrukcję prawną zaliczki i nieco upodobnić ją do zadatku. Takie rozwiązanie wymaga jednak zawarcia dodatkowych informacji w pisemnej umowie.
Na uwagę zasługuje jeszcze jedna kwestia związana z zadatkiem. W praktyce istnieją wątpliwości, czy kwota wręczona lub wpłacona po zawarciu umowy (np. następnego dnia), może pełnić funkcję zadatku. Sądy dość różnie podchodzą do tego problemu, a część z nich stoi na stanowisku, że zadatek powinien być przekazany przy zawarciu umowy (zobacz np. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1999 r. - sygnatura akt I CKN 262/98). Co ciekawe, można znaleźć również późniejszy wyrok, w którym Sąd Najwyższy przedstawia inne stanowisko (zobacz Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2008 r. - sygnatura akt I CSK 328/07). Ze względu na możliwe wątpliwości w trakcie rozstrzygania sporu dotyczącego zadatku, strony które chcą go przekazać po zawarciu umowy, powinny dokładnie opisać jakie skutki będzie wywoływała ta konstrukcja prawna (np. obowiązek zwrotu 200% przyjętego zadatku). Takie powtórzenie przepisów KC w umowie, uniemożliwia późniejsze podważanie zadatku przez jedną ze stron.

Płać ratę kredytu niższą nawet o 30%. Porównaj oferty »